Nowodębskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne opracowało, czwarty już, zeszyt historyczny, tym razem poświęcony Wytwórni Amunicji nr 3, pt. „Szkice biograficzne budowniczych Wytwórni Amunicji nr 3 w Dębie: 1937-1939”.
Po raz pierwszy prezentowane są sylwetki całej dyrekcji Wytwórni: pułkownika Jana Szypowskiego, kapitana inżyniera Tadeusza Śmiśniewicza – kierownika Działu Technicznego, inżyniera Witold Thieme – kierownika Działu Budowy oraz pułkownika w stanie spoczynku Piotra Siedleckiego - kierownika Działu Ogólno-Administracyjnego.
Zeszyt zawiera również obszerniejszy biogram inżyniera chemika Waleriana Giedrojcia (kierownika Wydziału Spłonek), jednego z trzech kierowników przewidzianych wydziałów produkcji podstawowej Wytwórni oprócz Wydziału Amunicji Artyleryjskiej oraz Wydziału Zapalników.
Prezentowane są również sylwetki dalszych pracowników: inżyniera chemika Kazimierz Partyki – Kierownika Biura Studiów; inżyniera chemika Kazimierza Bohatyrewicza; Kazimierza Madonia - głównego kalkulatora; Piotra Kołodziejczyka – technika oraz inżyniera elektryka Juliana Łukaszewicza. Na sposób prezentacji sylwetek - obszerniejszy bądź też skromniejszy wpływ miała przede wszystkim dostępność i stan materiału archiwalnego zgromadzonego w archiwach instytucji państwowych oraz w zbiorach prywatnych.
Są to niezaprzeczalnie życiorysy ludzi niezwykłych. Płk Jan Szypowski (1899-1950) był w czasie okupacji niemieckiej szefem Służby Uzbrojenia KG AK, nadzorującej podziemny przemysł zbrojeniowy. W czasie Powstania Warszawskiego dowodził Zgrupowaniem AK „Leśnik”. Zgrupowanie broniło m.in. kompleksu budynków Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych, największej reduty powstańczej na Starym Mieście. „"Za wyjątkową odwagę wykazaną w walce i wybitne dowodzenie powierzonym odcinkiem" w Powstaniu odznaczony został Orderem Virtuti Militari V klasy.
Kpt. inż. Tadeusz Śmiśniewicz (1893-1943) był w okresie międzywojennym cenionym fachowcem przemysłu zbrojeniowego. Organizował m.in. Centralne Laboratorium w Państwowej Wytwórni Prochu i Materiałów Kruszących w Zagożdżonie. W czasie okupacji niemieckiej współpracował z ppłk Janem Szypowskim. Był jednym z organizatorów podziemnych wytwórni materiałów wybuchowych, m.in. wytwórni szedytu na ul. Asfaltowej w Warszawie. W kwietniu 1943 r. Śmiśniewicz (ps. „Hrabia”) został złapany w łapance ulicznej, skąd trafił na Pawiak. Został rozstrzelany 29 maja 1943 r. Inż. Witold Thieme (1890-?) był aktywnym działaczem polskich organizacji niepodległościowych, które istniały w Petersburgu w czasie I wojny światowej. W latach 1926-1932 przebywał w Brazylii, gdzie wykładał na Politechnice w Sao Paolo. Płk. w. st. sp. Piotr Siedlecki (1882-?) był doświadczonym oficerem artylerii. W czasie I wojny światowej służył w armii rosyjskiej oraz w armii hetmana Skoropadskiego. Następnie służył w szeregach WP w okresie wojny i pokoju. Przed przeniesieniem do Wytwórni kierował Wojskowym Zakładem Zaopatrzenia Uzbrojenia, podległym M. S. Wojsk. Odznaczony 4-krotnie Krzyżem Walecznym oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Inż. chem. Walerian Giedrojć (1897-1988) w czasie pierwszej wojny światowej służył w złożonej z polskich ochotników 5. Dywizji Syberyjskiej, która walczyła przeciw bolszewikom w ogarniętej wojną domową Rosji. W czasie okupacji niemieckiej działał pod pseudonimem „Hipocentaurus” w ZWZ-AK w stolicy. Zaangażowany był w produkcję sprzętu łączności, głównie radiowej. Należał z całą pewnością do zespołu wykonawców kondensatorów, którego szefem był major Noworolski „Zwora”. Od 1947 r. Giedrojć zatrudniony był przy budowie Tarchomińskich Zakładów Farmaceutycznych m.in. jako główny konstruktor, a następnie kierownik biura konstrukcyjnego.
Inż. chem. Kazimierz Bohatyrewicz (1906-1967) był synem zamordowanego w Katyniu gen. Bronisława Bohatyrewicza. W okresie powojennym znalazł się w zespole ekspertów oddelegowanych do budowy Fabryki Penicyliny w Tarchominie. W latach 1947-49 był kierownikiem Biura Technicznego Budowy Fabryki Penicyliny.
Technik Piotr Kołodziejczyk (1908-1981) był po wojnie wieloletnim pracownikiem Zakładów Metalowych w Nowej Dębie, będąc jednym z jego najlepszych konstruktorów.
Inż. elektr. Julian Łukaszewicz (1904-1982) zapisał na swoim koncie spore sukcesy sportowe. Był jednym z najlepszych długodystansowców Polski okresu międzywojennego. W 1924 r. znalazł się w składzie lekkoatletów – reprezentantów Polski na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu. J. Łukaszewicz w kolejnych latach swojej kariery sportowej był jednokrotnym reprezentantem kraju w meczu międzypaństwowym (1926), 3-krotnym rekordzistą Polski (3000, 5000 i 10000 m – wszystkie w 1925 r.) oraz 6-krotnym medalistą mistrzostw krajowych, w tym 2-krotnym mistrzem Polski - w 1924 r. na 5000 m. oraz w 1925 r. w biegu przełajowym. Brał również udział w akademickich mistrzostwach świata w Paryżu w 1928 r. W 1929 r. zakończył karierę sportową.
Kazimierz Madoń (1893-?) przez prawie cały okres międzywojenny pracował w przemyśle zbrojeniowym. W 1944 r. znalazł się w gronie dyrekcji organizującego się zakładu w Dębie. W latach 1950-51 był dyrektorem naczelnym Zakładu.
Inż. chem. Kazimierz Partyka (1900-1961) w latach 1918-19 brał udział w walkach o Lwów w szeregach 5 pułku piechoty Legionów. Od 1923 r. zatrudniony w przemyśle zbrojeniowym. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Tarnobrzegu, współpracując z miejscowymi członkami podziemia niepodległościowego. Po wojnie był wieloletnim pracownikiem Instytutu Chemii Stosowanej w Warszawie.
Autorami artykułów zamieszczonych w Zeszycie są Tomasz Sudoł, Bogusław Szwedo i Witold Śmiśniewicz.

Budowana Wytwórnia Amunicji nr 3 w Dębie była jednym z najważniejszych zakładów zbrojeniowych zlokalizowanych na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Do tej pory nie opracowano żadnego gruntownego studium poświęconego tej fabryce. Wierzymy, że opublikowany przez nas Zeszyt, zawierający w przeważającym stopniu dotychczas nigdzie nie prezentowany materiał, wpłynie na uważniejsze postrzeganie problemu Wytwórni przez badaczy polskiego przemysłu zbrojeniowego oraz pogłębi świadomość jej znaczenia dla naszego młodego miasta. Korzenie Nowej Dęby nierozerwalnie splecione są bowiem z budową Wytwórni.

W dniu 18 marca w Samorządowym Ośrodku Kultury o godz. 18.00 odbędzie się spotkanie promujące Zeszyt, na które serdecznie Państwa zapraszamy.

Tomasz Sudoł