„Chcesz być czymś w życiu, to się ucz,
Abyś nie zginął w tłumie;
Nauka to potęgi klucz,
W tym moc, co więcej umie”

Ignacy Baliński

Proces upowszechniania wykształcenia na terenie gminy Nowa Dęba rozpoczął się późno, bo dopiero w połowie XIX wieku. Jego rozwój wiązał się z okresem Pozytywizmu i ideami pracy u podstaw – pracy ludu i dla ludu. Tym hasłom i ruchom patronowało patriotyczne duchowieństwo i absolwenci uczelni. Pierwsze szkoły, jakie zaczęto wtedy tworzyć, były to tzw. szkoły zimowe, w których nauka trwała od listopada, czasem grudnia do kwietnia, mieściły się w prywatnych izbach, nauczycielami byli pisarze gminni, wysłużeni żołnierze, nauczyciele wędrowni, a ich wynagrodzeniem był wikt i kwarty lub garnce ziarna i ziemniaków od dziecka, czasem pieniądze – kilkadziesiąt centów lub 1 zł. od ucznia. Szkoły budowane były przez gminy, czasem organizowane przez duchownych, a także fundowane przez właścicieli ziemskich. W. Wiącek w broszurze pt. „Stuletnia historia rozwoju szkół i szkolnictwa w pow. tarnobrzeskim” wydanej w 1931r. podaje, że pierwsza szkoła zimowa powstała w 1847r. w Dębie, później w 1860r. w Tarnowskiej Woli, w 1864r. w Jadachach, w 1865r. w Chmielowie, w 1866r. w Cyganach, w 1867r. w Rozalinie, w 1885r. w Alfredówce, w 1897r. w Porębach Dębskich. Dębę można zatem uznać za kolebkę oświaty na naszym terenie.

Najstarsza kronika szkolna założona przez kierownika szkoły w Dębie Bronisława Zyburę w 1919r. podaje, że początki oświaty na naszym terenie sięgają roku 1847, wcześniej we wsi nikt nie umiał czytać ani pisać, panował zupełny analfabetyzm. Według opowiadania Jakuba Flisa „Starego Wójta” i Andrzeja Kozdęby „Skrabacza” pierwszym nauczycielem był Adam Tomczyk, który czytać nauczył się prawdopodobnie w wojsku, w czasie swej dwunastoletniej służby. Kontynuatorem tej pracy był nauczyciel z Dęby Antoni Staroń. Następnymi nauczycielami byli Michał i Wojciech Tomczykowie. Obaj uczyli się już czytania na elementarzach, a naukę zaczynali od druku, później uczyli liter i pisania. Przez następne dziesięć lat nauka się nie odbywała.

W 1889 roku została zorganizowana w Dębie szkoła etatowa. Pierwszym nauczycielem był Pan Stępień, a nauka nadal odbywała się w prywatnych domach. Dopiero w roku 1894, na gruntach należących do hrabiego Tarnowskiego, zbudowano murowany budynek szkolny. Mieściła się w nim jedna sala i mieszkanie dla nauczyciela. Do tej szkoły uczęszczały dzieci z okolicznych wsi czyli Dęby i Porąb Dębskich. Nauka w tak zorganizowanej szkole trwała do 1914 roku. Podczas I wojny światowej nauka została przerwana a budynek szkoły został zdewastowany. Pierwszego kwietnia 1919 roku nowym kierownikiem szkoły w Dębie zostaje Pan Bronisław Zybura, który wraz z żoną Marią, także nauczycielką, przystępuje do odbudowy budynku szkoły. W niespełna rok czasu Pan Zybura rozpoczął naukę i szkoła w Dębie wznowiła swoja działalność.

Ogromnym zaangażowaniem w życie szkoły państwo Zyburowie przyczynili się do rozwoju oświaty i kultury w Dębie. Owocem ich pracy była również pierwsza biblioteka i prawie wszystkie organizacje społeczno-kulturalne powstałe w tamtym okresie.

Od tego momentu do dnia dzisiejszego sieć szkół i placówek oświatowych przechodziła ewaluację i na chwilę obecną składa się z 8 szkół podstawowych, 5 gimnazjów, 3 przedszkoli. Niektóre jednostki funkcjonują w formie zespołów.

Opracowano na podstawie „Szkolnictwo i oświata na terenie miasta i gminy Nowa Dęba”

Grażyny Bilińskiej i Jerzego Sudoła.